گزارش: سيما ميداني

تعريف نشر الكترونيكي

تعاريف بسياري در مورد نشر الكترونيكي وجود دارد، به گفته بسياري از كارشناسان اين حوزه هر اقدامي كه باعث شود، توليد محتوا به صورت فرمت‌هاي الكترونيكي و غيرچاپي انجام شود، نشر الكترونيكي گفته مي‌شود. در اين نوع نشر فرآيند توليد محتوا همانند نشر سنتي است و همانند آن داراي همان ايده‌ها، برنامه‌ريزي‌ها و هدف‌هاست كه در غالب‌هاي نشر سنتي مانند جمع‌آوري، تاليف و ترجمه صورت مي‌پذيرد، اما ابزار‌هاي نوين پديده‌هاي انتقال اين پيام‌ها را تغيير مي‌دهد.

حسن احمدي، دبير مجمع ناشران الكترونيك درباره نشر الكترونيكي مي‌گويد: پياده‌سازي و پردازش ديجيتالي و نرم‌افزاري هر نوع اطلاعات در حوزه‌هاي مختلف در قالب انواع محصولات فرهنگي و آموزشي را نشر الكترونيكي مي‌گويند. اين توليد بايد قابليت‌هاي چندرسانه‌اي داشته و حداقل شامل دو فاكتور از مولفه‌هاي صوت،‌ تصوير، متن، گرافيك و انيميشن باشد. به همين خاطر فردي كه سخنراني را صرفا به صورت صوت يا تصوير عرضه مي‌كند و يا كتاب و پايان‌نامه‌اي را به صورت فرمت‌هاي مختلف ديجيتال همچون word، pdf و Power Point ارايه مي‌دهد، ناشر الكترونيكي محسوب نمي‌شود.

مجمع ناشران الكترونيك در ايران

پيشينه ايجاد مجمع ناشران الكترونيك در ايران به يك دهه مي‌رسد كه اين مجمع با حضور هفت شركت نوظهور نشر الكترونيكي به نام‌هاي مركز تحقيقات كامپيوتري علوم اسلامي، انستيتوی ايزايران، مجتمع فني تهران و ويستا آرا، هادي سيستم، موسسه تبيان و نشر الكترونيكي و اطلاع‌رساني جهان رايانه زير نظر معاونت فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي شكل گرفت. اين مجمع در طول فعاليت خود با فراز و نشيب‌هاي بسياري همراه بوده و هم‌اكنون نيز تحت پوشش اتحاديه ناشران و كتابفروشان به فعاليت‌هاي خود ادامه مي‌دهد.

به گفته دبير مجمع ناشران الكترونيك درباره تعداد ناشران الكترونيكي، هم‌اكنون بيش از 300 شركت با حداقل 10 هزار محصول، عضو مجمع ناشران الكترونيك هستند و به طور كلي هر شركتي كه به صورت رسمي ثبت شده و نياز به مجوز نشر الكترونيكي داشته باشد، بايد ابتدا عضو مجمع شود و با نامه‌اي كه ما خطاب به معاونت فرهنگي وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي مي‌نويسيم، به بخش صدور مجوز فعاليت‌ آن معاونت مراجعه كند و مجوز خود را بگيرد. احمدي با بيان اينكه بسياري از ناشران اين روند را طي نمي‌كنند، مي‌افزايد: ناشراني كه عضو مجمع هستند بالغ بر 80 درصد محتواي الكترونيكي كشور را توليد مي‌كنند و بيشتر ناشران الكترونيكي تهراني هستند، اما در قم، مشهد و تبريز هم ناشران فعال و پركاري وجود دارد.

خطيبي، مديرعامل شركت نشر الكترونيك ايران در مورد روند ايجاد اين نوع نشر در ايران مي‌گويد: با توجه به اينكه فناوري نوين ارتباطات و اطلاعات در جوامع امروزي با پيشرفت چشمگيري مواجه است، از اين رو بايد در ايران نيز به نشر الكترونيكي اهميت بيشتري داد، چراكه رشد اين نشر سبب مي‌شود بسياري از هزينه‌هاي مربوط به مصرف كاغذ كاهش پيدا كند و افراد بتوانند با صرف زمان كمتري به‌آساني لوازم مورد نياز خود را دريافت كنند.

رعايت نكردن قانون كپي رايت، مهم‌ترين چالش پيش‌رو

يکي از اولين و مهم‌ترين چالش‌ها در حوزه نشر الكترونيكي در ايران، موضوع رعايت نكردن قانون کپي‌رايت و قانون حق مولف است. با وجود اينکه در مجلس ششم اين قانون تصويب شده ولي به نظر مي‌رسد اراده و تواني که بايد براي اجراي آن به کارگرفته شود هنوز شکل نگرفته است و بسياري از مسوولان از حضور كمرنگ اين قانون در كشور رنج مي‌برند.

دبير مجمع ناشران الكترونيكي درباره كپي شدن آثار ناشران الكترونيكي مي‌گويد:‌ در سال 1379 قانوني براي حمايت از حقوق پديدآورندگان نرم‌افزارهاي رايانه‌اي به تصويب مجلس شوراي اسلامي رسيد. بعد از آن، ديگر قانوني تصويب نشد و آن قانون هم نقص‌هاي زيادي دارد و نمي‌تواند به‌طور كامل حقوق ناشران را اعاده كند. احمدي با بيان اينكه اقداماتي در اين راستا برداشته شده ولي كافي نيست، مي‌افزايد: هم ‌اكنون دادگاه و دادستاني مخصوص جرايم رايانه‌اي به وجود آمده و كارشناسان خوبي هم در آنجا فعاليت مي‌كنند و در خود مجمع ناشران الكترونيكي هم كميته حقوقي با حضور كارشناسان رسمي دادگستري وجود دارد كه به افرادي كه نياز به راهنمايي داشته باشند، مشاوره مي‌دهد.

مدیرعامل شرکت نشر الکترونیک رعايت نشدن قانون كپي‌رايت در ايران را يك تهديد در حوزه نشر الكترونيكي عنوان مي‌كند و مي‌گويد: تا زماني كه اين قانون در كشور رعايت نشود و فرهنگ استفاده از نرم‌افزارهاي اورجينال در بين عموم كاربران جا نيفتد، نمي‌توان اميدوار بود نشر الكترونيكي با رشد و توسعه همراه باشد، از اين رو ناشراني كه در اين حوزه فعاليت مي‌كنند، به دليل وجود اين مسايل، نمي‌توانند نرم‌افزارهاي كيفي با محتواي بالا را در اختيار مخاطبان خود قرار دهند. وي مي‌افزايد: در سال‌هاي اخير با افرادي كه به كپي و جعل در حوزه سايبر مي‌پردازند، برخوردهايي از سوي قوه‌ قضاييه انجام شده، اما هنوز اين مسايل به‌طور كامل ريشه كن نشده است.

وي مي‌گويد: وضعیت رعایت قانون کپی‌رایت در حدی است که مجموعه قضایی کشور با مفاهیم و ضرورت این قانون آشنا شده‌اند و هم‌اکنون امکان پیگیری در این حوزه وجود دارد ولی اين موضوع نسبت به استانداردهای جهانی در زمینه رعایت قانون کپی‌رایت، بسیار  عقب است.

فرهنگ رعايت قانون كپي‌رايت را نداريم

خطيبي با بيان اينكه قانون کپي‌رايت شامل دو بخش قانون و فرهنگ است، مي‌گويد: ما در هر دو بخش قانون و فرهنگ ضعف داريم به خصوص در زمينه فرهنگ عمومي. وي مي‌افزايد: متاسفانه فرهنگ استفاده از اين قانون در ميان مردم جامعه ايجاد نشده است بسياري از ناشران نمي‌دانند كه اين قانون در كشور وجود دارد و مي‌توانند از طريق آن به حفظ اثر خود بپردازند.

به گفته مديرعامل شركت نشر الكترونيك ايران، یکی دیگر از تهدیدهای حوزه نشر الکترونیکی این است که یک نگرانی توسط ناشران سنتی وجود دارد که آنها بر اين عقیده‌اند این نوع نشر به کار سنتی آنها لطمه می‌زند. در حالی که بسیاری از کارشناسان بر این باورند که نشر الکترونیکی یک بازوی مکمل نشر سنتی است و به کمک آن می‌پردازد و این دو نوع نشر هیچ‌گاه نمی‌توانند جای یکدیگر را بگیرند.

خطيبي مي‌افزايد: نشر الكترونيكي نسبت به نشر سنتي از اهميت چنداني برخوردار نيست و بيشتر حمايت‌هاي كه از سوي دولت انجام مي‌شود، تنها به نشر سنتي اختصاص دارد. وي مي‌گويد: نشر الكترونيكي از زمان راه‌اندازي تاكنون روند مطلوب‌تري يافته است كه به‌عنوان نمونه،‌ مي‌توان به معاف شدن ناشران الكترونيكي از ماليات اشاره كرد؛ اما با اين همه، فعالان اين حوزه از نظر اقتصادي از سوي دولت هيچ حمايتي نمي‌شوند.

خطيبي با بيان اينكه این نوع نشر فقط نیازمند حمایت مالی سازمان‌های دولتی نیست بلکه نیازمند حمایت معنوی و توجه بیشتر مسوولان نسبت به این حوزه است، مي‌گويد: حمایت اصلی حفظ حقوق معنوی و قانون کپی‌رایت و نیز شناساندن اصلی اثر بر تمام عموم مردم جامعه است. هم‌اکنون در مرحله‌ای هستیم که از چالش‌های پیش روی این صنعت خارج می‌شویم و به مرحله جدید استانداردها نزدیک می شویم. وي مي‌افزايد: حال زمان گذار به مرحله صنعتی شدن این نوع نشر است و باید استانداردهای موجود در این حوزه بومی‌سازی شود.